De F-117: de eerste echte 'stealth(y)'

Nu vier jaar geleden, in 2008, verloor het eerste échte stealthtoestel de strijd. De kogel was door de kerk: de F-117 ging officieel met pensioen. Oorspronkelijk zou de F-117 pas in 2011 de Amerikaanse luchtmacht verlaten, maar de Nighthawk zou op 11 augustus 2008 z’n allerlaatste vlucht maken – van Holloman AFB, New Mexico, naar Tonopah, Nevada, waar de oorspronkelijke hangars (voorzien van air conditioning) staan. Een belangrijke reden was om meer F-22 Raptors te kunnen kopen: door de F-117 vroegtijdig met pensioen te sturen, zou de luchtmacht een kleine 1,1 miljard dollar kunnen besparen waardoor meer

De F-117 begon tijdens de Koude Oorlog. In het begin had men het idee the bomber will always get through. Het was alleen nodig om zo hoog mogelijk te vliegen, buiten het bereik van elke grond-luchtraket of onderscheppingsjager. Toen in 1960 Gary Powers werd neergeschoten boven de toenmalige Sovjet-Unie (Powers was een voormalig piloot bij de Amerikaanse luchtmacht en toen in dienst van de CIA, hij vloog toen een U-2) was het al snel duidelijk dat dit niet meer zo was.

Tijdens diezelfde Koude Oorlog dachten sommigen ook openlijk over de afschaffing van bemande vliegtuigen: raketten, of onbestuurde vliegtuigen, waren mogelijk de toekomst. Uiteindelijk was de kunst van het laag vliegen ontstaan. Door gebruik te maken van oneffen terrein (heuvels, bergen, valleien), de kromming van de aarde en dat gecombineerd met radar en een automatische piloot, bleek het mogelijk lang ongedetecteerd te blijven.

Nadien gooide weer een andere innovatie roet in het eten: de look-down/shoot-down radar, zoals in de MiG-29 zit. Uiteindelijk was de oplossing hiervoor eenvoudig – alleen de uitvoering was het niet, en of het écht effectief werkt, weten slechts weinig mensen. Een van de voornaamste oplossingen: het toestel onzichtbaar maken voor radar, en daar begon men dan ook aan. In 1964 publiceerde een Russische wiskundige een thesis. Hij wou aantonen dat het vermogen van de return van een radar zou afhangen van hoe de rand van een object gevormd was en niet zozeer van de grootte.

In 1974 stelde men bij DARPA de vraag (in het geheim) aan verschillende vliegtuigfabrikanten op welk punt een vliegtuig nagenoeg onzichtbaar zou zijn voor radarsystemen. De ene wou wel meewerken aan een dergelijk programma, terwijl andere de nadruk legden op ECM (electronic countermeasures – elektronische tegenmaatregelen, bijvoorbeeld om radar te storen). Lockheed was niet onder de gevraagde fabrikanten. Uiteindelijk besefte Ed Martin dat er (in het geheim) onderzoek werd gedaan naar stealth, mede door zijn werk op Wright-Patterson AFB, Ohio en voor het Pentagon. DARPA gaf nadien toestemming aan Lockheed om toch deel te nemen aan het project, zij het zonder contract en nadat het agentschap dit eerder had afgewezen bij gebrek aan geld.

Na talloze tests, waarbij de infraroodsignatuur, het geluid, en dergelijke werden getest en enkele crashes tijdens een uitvoerig testprogramma, had men bij Lockheed erg veel testgegevens, die later op de F-117 zouden worden gebruikt, met dank aan het experimentele toestel, de Have Blue. Hierdoor wist men ook dat door vlakke platen te gebruiken, 99 procent van de energie van een radarsignaal verloren zou gaan. Radarabsorberend materiaal (radar-absorbent material, RAM) zou ook een grote rol spelen bij stealthvliegtuigen.

In juni 1981 maakte de YF-117A, met serienummer 79-0780, z’n eerste vlucht vanop Groom Lake – minder dan drie jaar nadat de beslissing was genomen om het toestel op grote schaal te ontwikkelen. Hierna zouden nog vier andere YF-117A’s volgen, die als Full Scale Development-toestellen zouden worden gebruikt. Het jaar daarna werd de eerste echte F-117 al afgeleverd. In 1983 werd het toestel in beperkte mate operationeel verklaard (Initial Operational Capability, IOC, nvdr). De volgende vijf jaar zou de Amerikaanse luchtmacht het bestaan van een dergelijk toestel volledig ontkennen. Pas in 1988 werd een korrelige foto vrijgegeven. Op 3 juli 1990 werd de laatste van de 59 gebouwde Nighthawks afgeleverd (dit waren de productiemodellen, er werden ook vijf ‘demonstratietoestellen’ gebouwd).

Een van de opvallende dingen aan de Nighthawk was de letter die hij toegewezen kreeg: de F van Fighter, alhoewel het toestel geen enkele lucht-luchtmogelijkheden had: noch boordgeschut, noch raketten zoals de AMRAAM of Sidewinder. Naar verluidt was dit om de betere (jacht)piloten meer naar de F-117 te leiden, alhoewel het eigenlijk een tactische bommenwerper was en eigenlijk de B van Bomber aircraft of de A van Attack aircraft had moeten krijgen.

Door de ietwat rare vorm waren er krachtige computers nodig om het toestel in de lucht te krijgen en daar te houden, terwijl de motoren dan weer geen naverbrander hadden om het toestel zo stealthy mogelijk te maken qua infraroodsignatuur. Dankzij onderdelen die eigenlijk voor andere toestellen bestemd waren kon men het programma strikt geheim houden (de avionica, fly-by-wiresystemen, enz kwamen van onder andere de F-16, F-15 en F/A-18). Door ze in de te schrijven als reserveonderdelen waren ze ook niet te vinden in de begroting van het Pentagon – toch niet expliciet.

In de beginjaren van de F-117 was het nodig om de toestellen aan niemand te laten zien en werd de vloot Nighthawks toegewezen aan de 4450ste Tactical Group (op zich al een geheimzinnige benaming, want het geeft niet in het minst aan welke missie de eenheid had).

Toen het eenmaal operationeel werd gebruikt bleek het ook van onschatbare waarde. Na de inval in Panama in 1989 door de Verenigde Staten (het toestel werd daar de eerste keer ingezet) werd Koeweit aangevallen door het Irak van de toenmalige dictator Saddam Hoessein. Nadat de F-117s in Saudi-Arabië waren aangekomen (na een lange, rechtstreekse vlucht, vanuit de Verenigde Staten) konden ze tonen wat ze waard waren. In het Irakese luchtruim waren slechts 2,5 procent van de Amerikaanse toestellen F-117’s, maar ze vielen wel 40 procent van de doelwitten aan. Rond Baghdad was er zo’n groot aantal luchtverdedigingswapens opgesteld (zowel artillerie – AAA – als grond-luchtraketten – SAMs) dat de F-117’s de enige toestellen waren die makkelijk de luchtverdediging trotseerden en dat ook mochten van het geallieerde hoofdkwartier.

Dat was 1991. Minder dan tien jaar later, op 27 maart 1999, werd de eerste (en enige) F-117 Nighthawk neergeschoten boven de Balkan. De oorlog boven het toenmalige Joegoslavië en operatie ‘Allied Force’ was toen in volle gang. Door mogelijk te controleren welke routes geallieerde toestellen volgden, konden de Joegoslaven een SA-3 raket lanceren die het toestel neerhaalde buiten Belgrado. De piloot kon opgepikt worden door helikopters van de NAVO en keerde terug dankzij Amerikaanse mariniers die een combat search & rescue-operatie begonnen (CSAR). Het is mogelijk dat de toen al verouderde (want meer dan 20 jaar oude) stealthtechnologie in handen kwam van andere mogendheden zoals Rusland, of China. Vanaf het moment dat de luchtmacht het toestel onthulde, begon de klok te tikken: vroeg of laat zou iemand wel een tegenmaatregel tegen deze (vroege) stealthtechnologie vinden. Het was slechts een kwestie van tijd vooraleer andere landen hun eigen stealthtoestellen zouden ontwikkelen. De resultaten zien we nu in Rusland dat de PAK-FA ontwikkelt en in China, dat de Chengdu J-20 gaat ontwikkelen.

De F-117: de eerste echte ‘stealth(y)’

Over Flightlevel