Focus @: Alitalia

Initio
Goed zestig jaar geleden, op 16 september 1946 om precies te zijn, was een grote periode voor de Italiaanse luchtvaart. Op die dag werd namelijk de Aerolinee Italiane Internazionali opgericht, wat vertaald kan worden als Internationale Italiaanse Luchtvaartmaatschappij. Omdat deze naam te moeilijk in de mond lag, werd doormiddel van een samentrekking van de woorden ali en Italia – respectievelijk vleugels en Italië – het woord Alitalia gebruikt. Het zou sindsdien meer dan een halve eeuw wereldwijd bekend staan voor de Italiaanse nationale luchtvaartmaatschappij.

Marco Polo
De eerste vlucht werd uitgevoerd op 7 mei 1947 en vloog van Turijn naar Rome en Catania op het eiland Sicilië. Achter de stuurknuppel van de Fiat G-12 Alcione zat Virginio Reinero. In de officiële naam zat echter wel het woord “Internationaal” verdoken en twee maanden na de oprichting werd die belofte waargemaakt. De eerste vlucht die de landsgrenzen van Italië overschreed, was er één met 38 Noorse zeevaarders aan boord. De Savoia Marchetti SM-95 bracht hen vanuit Rome naar hun hoofdstad Oslo. Het toestel droeg de toepasselijke naam “Marco Polo”, naar de bekende Italiaanse ontdekkingsreiziger.

36 uur naar Buenos Aires
In de maand maart van het jaar 1948 voerde Alitalia reeds haar eerste intercontinentale vlucht uit. Vanuit Milaan werd koers gezet naar de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires. Onderweg moesten tussenstops gemaakt worden in Rome, Dakar, Natal, Rio de Janeiro en São Paulo, alvorens men in Buenos Aires arriveerde. De onderneming aan boord van een Avro Lancastrian nam toen meer dan 36 uur in beslag. Eind 1949 ontving Alitalia haar eerste vernieuwing van de luchtvloot. Vier McDonnell Douglas DC-4-toestellen worden overgenomen van de inmiddels opgedoekte maatschappij PanAmerican – kortweg PanAm.

Fusie
Nog een jaar later maakten ook de eerste stewardesses hun opwachting. Zij droegen uniformen die ontworpen waren door toenmalige fashiongoden, de zusters Fontana. Op 31 oktober 1957 fuseerde de Aerolinee Italiane Internazionali met sector- en landgenoot Linee Aeree Italiane en nam het haar later definitieve naam Alitalia Linee Aeree Italiane aan. Dat was toen de enige maatschappij met hub op de luchthaven Rome Ciampino. Voor enkele dagen hield de Italiaanse overheid een minderheidsbelang van 49,9 procent in handen.

Olympisch Alitalia
In 1960 dan werd Alitalia officieel erkend als nationale luchtvaartmaatschappij van de Italiaanse natie. Bij de organisatie van de Olympische Spelen van dat jaar in Rome, wordt ze aangeduid als officiële luchtvaartmaatschappij van de OS. Dat was de aanleiding voor de ontvangstname van de eerste jets. De toentertijd zeer vooruitstrevende Douglas DC-8 en Sud Aviation Caravelle waren de nieuwste aanwinsten in de Italiaanse luchtvloot. Een andere mijlpaal aan de start van het nieuwe decennia was het feit dat het aantal vervoerde passagiers de kaap van één miljoen overschreed. Nog meer grote veranderingen waren op til, want op 11 januari 1961 verhuist Alitalia van de luchthaven Ciampino naar het nieuw geopende Rome Fiumicino Leonardo Da Vinci, eveneens in de Italiaanse hoofdstad.

Maaltijden
Nog geen tweeënhalf jaar later wordt de binnenlandse tak van de luchtvaartmaatschappij opgericht. Dat bedrijf wordt Aereo Trasporti Italiani (Italiaans Luchttransport) gedoopt, en afgekort tot ATI. Een jaar later stijgt het passagiersaantal al tot boven de drie miljoen. Verder serveert de maatschappij voor het eerst een warme maaltijd aan boord van één van haar toestellen. Die eer viel te beurt aan McDonnell-Douglas DC-9-30’s.

One small step…
1969 was het jaar van de eerste man op maan. Met de inmiddels wereldberoemde woorden “That’s one small step for man, one giant leap for mankind” zette de Amerikaan Neil Armstrong als eerste mens een stap op de maan. Dat jaar is Alitalia de eerste Europese maatschappij met een vloot die volledig bestaat uit toestellen met straalmotoren. In 1970 neemt Alitalia de eerste Boeing 747 “Jumbojet” in gebruik. Die wordt ingezet op de nonstop intercontinentale route tussen Rome en New York. Mooi detail is dat het toestel “Neil Armstrong” werd gedoopt en dat de man ook aanwezig was bij de inwijdingsceremonie van het toestel.

Alitalia conquers the world
Nog eens drie jaar later krijgt Alitalia haar eerste driemotorige DC-10’s. Ook die worden ingezet op andere intercontinentale lijnvluchten. Ook worden nieuwe trans-Siberische routes naar Japan, het land van de rijzende zon, geopend. 1982 was dan weer het jaar waarin voor het eerst de kaap van tien miljoen vervoerde passagiers overschreden werd. Gedurende de volgende drie jaar worden ook de eerste exemplaren van een heleboel bestelde McDonnell-Douglas MD-80’s in ontvangst genomen. Ook de nieuwe Airbus A300/B4’s werden toen afgeleverd.

20 miljoen
De jaren negentig staan bekend voor een grote groei in de luchtvaartsector. Ook Alitalia pikte hier een graantje van mee. Zo werden bijvoorbeeld de McDonnell-Douglas MD-11 in gebruik genomen voor op de lange routes. We schrijven dan 1991. Drie jaar later komen ook de Airbussen A321 aan. Die zouden gedurende de volgende jaren de ruggengraat van de vloot voor middellange afstand gaan vormen en zijn veel geziene toestellen op de Europese en Noord-Afrikaanse routes. Bovendien namen in dat jaar voor het eerst ook meer dan twintig miljoen mensen een vlucht aan boord van een Alitalia-toestel.

Ongewone strategie
In 1998 werd een nieuwe hub geopend op de luchthaven Malpensa van het Noord-Italiaanse Milaan. Die zal geheel onafhankelijk zijn van de hub in Rome, maar wel op dezelfde manier functioneren. Het was toen en nog steeds ongewoon voor een maatschappij om twee hubs zo dicht op elkaar te hebben. Later bleek ook dat dit geen goed idee was en totaal zou floppen. In 2000 wordt Alitalia Airport opgericht. Daardoor kan de Italiaanse luchtvaartmaatschappij extra diensten aanbieden, zoals vliegtuig- en passagiersassistentie.

SkyTeam
Op 27 juli 2001 was er nog geen vuiltje aan de lucht en werd Alitalia lid van de SkyTeam-alliantie, die momenteel tien grote maatschappijen herbergt. Naast Alitalia hebben ook Northwest Airlines, KLM, Air France, Continental Airlines, Delta Air Lines, Korean Air, AeroMexico, CSA Czech Airlines en Aeroflot een lidmaatschap. Nog een jaar later neemt Alitalia ’s werelds grootste twinjet in ontvangst: de Boeing 777-200.

Bin Laden is de schuldige
Maar daarna keerde het tij. Mede door de terroristische aanslagen van 11 september 2001 raakte de luchtvaartsector in een neerwaarste spiraal terecht. Alitalia kan de tegenslagen lang opvangen, maar in mei 2005 worden grote reorganisaties ter besparing aangekondigd. 2 700 mensen zouden worden ontslagen en er zou worden gefuseerd met partner Air France – KLM. Andere veranderingen zijn de nieuwe website www.alitalia.com (waarmee passagiers via internet en telefoon konden inchecken en zelf thuis hun instapkaart konden afprinten) en een nieuw kleurenschema voor op de toestellen. De groene lijn wordt verschoven van op naar onder de vensters en de neus wordt wit gelaten.

De financiële situatie is al gedurende de oprichting een waar fiasco. Sinds de oprichting in 1946 slaagde de maatschappij er slechts één jaar in om winst te maken (1998). Tussen 1999 en 2008 werden nettoverliezen geleden tot 3,7 miljard euro. Sinds 1998 ‘investeerde’ de Italiaanse regering al bijna vijf miljard euro. De eerste staatssteun was in 1998, toen de regering van Romano Prodi Alitalia 1,5 miljard euro toestopte. In 2002 en 2004 werd onder de regering-Berlusconi opnieuw respectievelijk 1,45 miljard en 400 miljoen euro geïnvesteerd in de noodlijdende maatschappij. In 2005 tenslotte werd er opnieuw 500 miljoen euro in Alitalia gepompt met het doel in 2006 eindelijk nog eens winst te maken. Alitalia sloot 2006 af met een verlies van 626 miljoen euro…

Verbod
De Europese Unie verbood de Italiaanse regering in 2006 tenslotte nog verder ‘verboden’ staatssteun te verleden aan Alitalia. Daardoor moest men wel op zoek gaan naar een buitenlandse partner of investeerder. Een eerste stap was de verkoop van een aandeel dat tot dan toe in handen was van de regering. Zij gingen in januari 2007 akkoord om voor 30,1 procent aandelen te verkopen. Er werden echter wel voorwaarden gesteld aan de eventuele kopers. Zo moest elk van de 18 000 personeelsleden aan de slag kunnen blijven, het binnenlands netwerk moest behouden blijven en tot slot moest de maatschappij ook haar Italiaans karakter behouden. Vooral door deze strenge voorwaarden haakten de schaarse investeerders in juli 2007 af.

Drie kandidaten
Uiteindelijk werd de druk zo groot dat men verplicht was om toe te geven. Er doken in december 2007 dan toch weer drie kandidaat-kopers op. De eerste was de Frans-Nederlandse luchtvaartmaatschappij Air France-KLM, de tweede was een investeringsgroep rond Antonio Baldassare (Italiaans zakenman) en een consortium van Air One met enkele banken. Air France-KLM werd door de Raad van Bestuur van Alitalia als meest geschikt bevonden en kreeg toestemming een officeel bod te doen. Dat kwam er dan ook en de Frans-Nederlandse luchtvaartonderneming kwam met een bod van 0,10 euro per aandeel, daarmee werd de waarde van Alitalia op slechts 138 miljoen euro geschat. Verder zou men 1 miljard euro investeren na de overnamen, zou het Italiaanse karakter zoals geëist worden behouden en kreeg een Italiaan een zitje in de Raad van Bestuur van Air France-KLM.

Voorwaarden
Maar er waren natuurlijk ook negatievere punten. Zo zou het dual hub-systeem worden afgevoerd. Alle operaties zouden worden geconcentreerd op Rome Fiumicino en Milaan Malpensa zou worden gedegradeerd tot focus city. Verder nog zou Alitalia Cargo, de vrachtdivisie van de maatschappij, in 2010 worden opgedoekt. Op 28 maart 2008 kwam een officiële mededeling met de voorwaarden die Air France-KLM stelde. De aandeelhouders kregen tot 31 maart tijd om te beslissen. De voorwaarden waren de volgende:

• Alle gevolgen van een mogelijke rechtszaak aangespannen door de uitbaters van de luchthaven Milaan Malpensa, Sea, zouden worden “opgelost” door de Italiaanse overheid.
• Zowel de huidige als de volgende regering staat achter de overname door Air France-KLM.
• De vakbonden gaan akkoord met het ontslag van 1 620 werknemers van Alitalia.
• Air France-KLM zal maar 3 200 van de 7 600 werknemers van het afhandelingsbedrijf van Alitalia overnemen.
• Het grootste deel van het netwerk zal worden uitgevoerd vanuit Rome Fiumicino en alle internationale vluchten vanuit Milaan Malpensa zullen worden stopgezet.
• De Italiaanse overheid zal 300 miljoen euro als kapitaalsinjectie ‘doneren’, die zal worden terugbetaald na de overname.
• De Italiaanse overheid zal investeren in de luchthaven Rome Fiumicino.
• De Italiaanse overheid zal de landingsrechten van Alitalia garanderen.

De Italiaanse overheid en de directie van Alitalia gingen quasi onmiddellijk akkoord met de gestelde voorwaarden. De bestuursleden van Air France-KLM waren al in hun nopjes, maar werden al snel weer met beide voeten op de grond gebracht. De vakbonden lagen namelijk dwars. Vooral het syndicaat ANPAC vond het voorstel “onaanvaardbaar” en had het vooral moeilijk met de afschaffing van de vrachtdivisie in 2010. De onderhandelingen met de vakbonden draaiden op niets uit en op 21 april trok Air France-KLM hun bod officieel in. Op 31 juli 2008 had de maatschappij 1 172 miljoen euro schulden en verloor ze iedere dag ongeveer 3 miljoen euro. Op 12 september maakte de crisismanager bekend dat ze na zondag 14 september de vluchtuitvoering niet meer konden garanderen, omdat er geen geld meer was om brandstof te kopen.

Vakbonden
De hele problematiek rond de overname, het faillissement en alle andere nieuwtjes rond Alitalia waren terug te brengen tot één beslissende factor: de vakbonden. Wanneer die dwars lagen, sprongen de onderhandelingen af: overnemers knapten erop af omdat personeelsverantwoordelijken onmogelijke eisen stelden. Uiteindelijk aanvaardden vier van de negen vakbonden het voorstel van overnamegroep CAI en enkele dagen later, inmiddels waren we al 28 september, deden ook de resterende vijf vakbonden dat. Daardoor lijkt Alitalia gered… voorlopig althans. CAI zal een aanzienlijk bedrag storten om Alitalia (terug) gezond te maken en waarschijnlijk krijgen ze de hulp van Lufthansa en/of Air France. Geruchten gaan de ronde dat die twee luchtvaartmaatschappijen elk een belang van zo’n tien procent in Alitalia zouden willen nemen.

Overzicht Alitalia vloot

Fabrikant	Model	Aantal	Passagiers
Airbus	A319-100	12	126
Airbus	A320-200	11	153
Airbus	A321-100	23	187
ATR	72	10	66
Boeing	767-300ER	10	214
Boeing	777-200ER	10	291
Embraer	ERJ-145	14	48
Embraer	ERJ-170	6	72
McDonnell-Douglas	MD-82	73	141